Roos Vonk

Op twitter zie ik af en toe dat mensen anderen beschuldigen van plagiaat: het kopiëren of prafraseren van ideeën uit hun tweets of artikelen. Soms zal dat terecht zijn, maar vaak lijkt het me een geval van zelfoverschatting: mensen denken dan dat hun ideeën zo origineel zijn dat een ander daar op eigen kracht niet op zou komen.

Ze vergeten ook dat we allemaal bloot staan aan dezelfde tijdgeest en dezelfde invloeden die ons op ideeën brengen. Ik zat ooit bij een lezing en besprak na afloop met mijn buurman een idee dat we tijdens die lezing allebei kregen. Kennelijk waren we niet de enigen, want een tijdje later deed een collega onderzoek naar dat idee, en voelden weer andere collega’s zich geplagieerd omdat zij het ook al geopperd hadden. Het idee hing blijkbaar in de lucht en je moest wel een grote oen zijn om het niet op te pikken.

Weinig fantasie

Dat lijkt mij eveneens van toepassing op de laatste beschuldiging die ik zag, tegen Rutger Bregman. Net als ongetwijfeld vele anderen maakte Bregman zich boos dat Nederland Italië en Spanje niet wil helpen tijdens de coronacrisis; en net als, naar ik vermoed, een kleiner maar nog steeds substantieel aantal mensen, contrasteerde hij deze houding met de inhaligheid van Nederland als belastingparadijs. Goed bedacht, maar je hoeft daar ook weer geen uitzonderlijk creatief genie voor te zijn.

Bregman is in goed gezelschap. Schrijver Houellebecq werd beschuldigd van plagiaat, onder meer vanwege de titel van zijn boek 'De kaart en het grondgebied'. Die was door iemand anders al eens gebruikt. Het koppelen van ‘kaart’ aan ‘grondgebied’ vraagt weinig fantasie, dus het lijkt me aannemelijk dat meer mensen onafhankelijk van elkaar zo’n titel bedenken.

Maar het is ook denkbaar dat de plagiator fout zit en het zelf niet weet: onbewust plagiaat. Bekend zijn de voorbeelden van Nietzsche, die in 'Also sprach Zarathustra' een paragraaf plagieerde uit een boek dat hij als kind had gelezen, en George Harrison die in 'My sweet Lord' met de muziek van een ander aan de haal ging. Iets soortgelijks zagen we bij Coldplay met hun hit 'Vive la vida'. Het vermoeden is dat in al deze gevallen sprake is van cryptomnesia: je iets herinneren zonder te weten dat het een herinnering is, en het daardoor ervaren als een nieuwe – eigen – gedachte (of lied, idee, grap). In een onderzoek moesten mensen om beurten voorbeelden noemen van een categorie, bijvoorbeeld vogels. Het bleek dat ze in 3 tot 9% van de gevallen voorbeelden noemden die al door een ander waren genoemd, maar dachten dat het nieuw was.

Intellectueel eigendom

Voor degene die zich geplagieerd voelt, is het hoe dan ook niet fijn. Want je hebt ofwel iets bedacht dat nogal een open deur blijkt te zijn, ofwel iets orgineels en dat ligt opeens op straat zonder enige credits voor jou. Het overkomt mij ook af en toe. Ik troost mezelf dan met de gedachte dat het alleen erg is als je weinig ideeën hebt. Heb je een levendige geest met veel creatieve invallen, dan kun je ruimhartig omgaan met je intellectueel eigendom. Want wat maakt het eigenlijk uit als ik morgen weer nieuwe interessante ideeën heb?

Of je nu bewust of onbewust plagieert, het blijft strafbaar, dus het is zinvol het te voorkomen door bijvoorbeeld goed op te letten wie wat zegt. Daarmee voorkom je ook een afgang die ik zelf een keer had: ik plagieerde Paulien Cornelisse in een interactie met Paulien Cornelisse herself. Ik dacht dat ik een leuk taal-ideetje had en dat wilde ik haar voorleggen. Maar dat stond dus gewoon in haar boek. Dan kun je toch maar beter onbewust jezélf plagiëren, want ook dat doen we: enthousiast raken over nieuwe ideeën die we allang een keer hadden bedacht. Zo vinden we onszelf, en het wiel, voortdurend opnieuw uit.

Dit is een bewerking van een oudere column die is verschenen in Intermediair en in Menselijke gebreken voor gevorderden.